We leven vandaag in een veel minder globaliserende economie. Sinds op zijn minst de Grote Financiële Crisis is het tempo van de globalisering aanzienlijk vertraagd of op sommige gebieden zelfs omgeslagen. Hoewel de COVID-19 pandemie deze ontwikkeling tot op zekere hoogte lijkt te hebben onderbroken, zijn de kansen op een nieuwe globaliseringsgolf gering – met pijnlijke economische gevolgen.

Prof. Dr. Agnieszka Gehringer, Senior Research Analyst bij het Flossbach von Storch Research Institute, legt uit.

Prof. Dr. Agnieszka Gehringer

De meest recente fase van de globalisering tussen het begin van de jaren negentig en 2007 bracht een ongekende toename van de economische, sociale en politieke onderlinge verbondenheid tussen naties wereldwijd. De KOF Globaliseringsindex steeg van 43 in 1990 tot 58 in 2007, met vergelijkbare en aanzienlijke verbeteringen in alle drie de dimensies, de economische, de sociale en de politieke. Sinds 2007, het jaar waarin de Grote Financiële Crisis uitbrak, heeft het proces echter een structurele breuk doorgemaakt. Vooral de economische dimensie van de globalisering heeft teleurgesteld.

Dit verschijnsel komt met name tot uiting in een dalend aandeel van de wereldhandel in goederen ten opzichte van het mondiale bbp.

Er zijn aanwijzingen dat de COVID-19-pandemie een aantal antiglobaliseringstendensen heeft afgezwakt, aangezien regeringen in de ontwikkelde en de ontwikkelingslanden een aanzienlijk aantal handelsbevorderende maatregelen hebben genomen. Van de 402 handelsmaatregelen (tarieven en niet-tarifaire maatregelen) die de regeringen wereldwijd tussen januari 2020 en januari 2021 hebben ingevoerd, werd 51% geacht de handel te vergemakkelijken. Dergelijke maatregelen behelsden, naast tariefvrijstellingen of -vrijstellingen, versoepeling van de vergunnings- en toelatingseisen en vrijstelling van diverse vormen van belastingen op ingevoerde producten.

De meeste van deze maatregelen zijn echter slechts tijdelijk - sommige zijn al stopgezet. Bovendien zal de pandemie, gezien de crisiservaring uit het verleden, met name de Grote Financiële Crisis, er waarschijnlijk toe leiden dat regeringen zich uiteindelijk weer uit de mondialisering terugtrekken en hun nationale belangen proberen te beschermen. Er is inderdaad een recente tendens - die reeds vóór de pandemie herkenbaar was - dat regeringen steeds vaker verwijzen naar de noodzaak om volksgezondheidsvraagstukken als een nationale veiligheidsnoodzaak te beschouwen. Dit heeft de laatste jaren geleid tot een opmerkelijke toename van de technische handelsbelemmeringen.

Meer in het algemeen is het risico van doorschieten bij de deglobalisering groot, vooral als de geopolitieke spanningen de economische betrekkingen tussen de wereld- grootmachten blijven schaden. In het ergste geval zou een chaotische terugtrekking uit de globalisering waarschijnlijk leiden tot veel ernstiger problemen.

Economische gevolgen van de-globalisering

Uit een breed scala van economische modellen blijkt ontegenzeggelijk dat vrijhandel en bredere economische integratie tussen naties netto economische voordelen opleveren. Het omkeren van deze trends impliceert een tragere economische groei – overal. De kleinere ontwikkelingslanden zouden het zwaarst worden getroffen, vooral wanneer zij economisch afhankelijk zijn van een beperkt aantal inkomensbronnen en een brede industriële basis of natuurlijke hulpbronnen ontberen. Maar ook sterk gediversifieerde en technologisch leidende economieën zouden te lijden hebben onder de krimpende reële vraag elders.

Er zijn nog meer onaangename economische gevolgen te verwachten. Net zoals de globalisering in het verleden een drijvende kracht was achter de trage prijsdynamiek en daardoor achter de lage inflatie en dalende rentevoeten, zou het in de omgekeerde versnelling schakelen van het proces uiteindelijk kunnen leiden tot wijdverbreide prijs- en renteverhogingen.

Bovendien zou, aangezien deglobalisering van de handel vaak hand in hand gaat met het afbouwen van financiële banden, dit de lenerspositie van de VS – zowel in de particuliere als in de overheidssector - aanzienlijk kunnen aantasten. Bijgevolg zou het aantrekken van middelen uit het buitenland steeds moeilijker kunnen worden. Bovendien zou de dalende buitenlandse vraag naar VS-schuld uiteindelijk de rol van de VS-dollar als reservevaluta kunnen ondermijnen.

Deglobalisering zou ook een terugslag kunnen betekenen in de wereldwijde klimaatactie, die vandaag meer gewenst is dan ooit tevoren. Niet alleen zou de ontwikkelde wereld zich wenden tot het cultiveren van nationale belangen, maar ook zouden de inspanningen om wereldwijde bronnen van groei te vervangen door binnenlandse worden geïntensiveerd, ten koste van het klimaatbeleid. Instabielere handelsbetrekkingen met ontwikkelingslanden zouden waarschijnlijk een zwakkere overdracht van groene technologieën van de ontwikkelde naar de ontwikkelingswereld betekenen.

Ten slotte is er geen reden om aan te nemen dat het gebrek aan bereidheid tot samenwerking in handelskwesties zou worden gecompenseerd door samenwerking op het klimaatfront.Het lijdt geen twijfel dat het huidige model van globalisering moet worden bijgesteld, om meer rekening te houden met de achterstand van sociale en economische groepen die achterblijven bij het tempo van de economische integratie. Maar het ontmantelen van het hele systeem, dat decennialang netto voordelen heeft opgeleverd en het welzijn heeft verbeterd, is geenszins een optie. De-globalisering is een spelletje met een negatieve som, en als het te ver gaat zal het geen enkele natie sparen.